Από την Καθηγήτρια Χαρ. Απαλαγάκη, Acting Γενική Διευθύντρια στην Ελληνική Ένωση Τραπεζών

Εισαγωγή

Στο πλαίσιο της θεσμικής της αποστολής, η ΕΕΤ συμμετέχει, ενεργά, σε Νομοπαρασκευαστικές Επιτροπές, εισφέροντας τεχνογνωσία και στατιστικά στοιχεία, και καλείται στις αρμόδιες Επιτροπές του Ελληνικού Κοινοβουλίου, για να εκφράσει απόψεις σε συζητούμενα Σχέδια Νόμου, που αφορούν τον ευρύτερο Χρηματοπιστωτικό Τομέα. Ένας τέτοιος σύγχρονος Νόμος, που άλλαξε ριζικά το πλαίσιο διαχείρισης της αφερεγγυότητας νομικών και φυσικών προσώπων, είναι ο Ν. 4738/2020 «Ρύθμιση οφειλών και παροχή δεύτερης ευκαιρίας και άλλες Διατάξεις». 

Ο συγκεκριμένος Νόμος έχει ορισμένα μοναδικά και σύγχρονα χαρακτηριστικά καθώς:

1)  Εισάγει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, και την πτώχευση μη εμπόρων φυσικών προσώπων. Ρυθμίζει, επομένως, καθολικά το ζήτημα της αφερεγγυότητας.

2)  Έχει ενωσιακό υπόβαθρο, καθώς μετέφερε στην ελληνική έννομη τάξη την σχετική Οδηγία 1023/2019.

3)  Αξιοποιεί την τεχνολογία και εισάγει αυτοματισμούς, διότι με σύγχρονα ψηφιακά μέσα επιτυγχάνεται η εξεύρεση εξωδικαστικής λύσης για τα φυσικά ή και νομικά πρόσωπα που εμφανίζουν σημάδια οικονομικής αδυναμίας. Η διαδικασία υλοποιείται μέσα από την ηλεκτρονική πλατφόρμα, που τηρείται υπό την εποπτεία της Γενικής Γραμματείας Διαχείρισης του Ιδιωτικού Χρέους και χρηματοδοτείται μέχρι σήμερα ως προς την εγκατάσταση και ετήσια συντήρησή της με πόρους των Χρηματοδοτικών Φορέων (Τραπεζών και Εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων. Η πρόσβαση των ενδιαφερομένων σ’ αυτήν γίνεται μέσω του συνδέσμου https://minfin.gov.gr/e-ypiresies/ilektroniki-platforma-exodikastikou-michanismou-rythmisis-ofeilon/).

4)  Το κύριο χαρακτηριστικό του νέου Νόμου είναι προεχόντως η εξωδικαστική διαχείριση των οφειλών (άρθρα 6-30 του Νόμου), τόσο προς τους χρηματοδοτικούς φορείς, όσο και προς το Δημόσιο (φορολογικές και ασφαλιστικές οφειλές).

Η σωστή όμως εφαρμογή του Νόμου προϋποθέτει την κατανόηση των βασικών του ρυθμίσεων. Στην ΕΕΤ ο χρηματοπιστωτικός εγγραμματισμός αποτελεί καταστατική μας δέσμευση. Μας ενδιαφέρει ο διάλογος, αλλά και η ενημέρωση, ιδίως των καταναλωτών φυσικών προσώπων, και γι’ αυτό επιχειρούμε μία καταγραφή των προβληματισμών, που μπορεί να έχει ένα φυσικό πρόσωπο, σε σχέση με την προστασία του απέναντι σε δανειακές υποχρεώσεις. Και απαντάμε στο πάντα καίριο ερώτημα, εάν και πώς προστατεύεται η κατοικία.

Ερωτήσεις - Απαντήσεις

Ας καταγράψουμε, λοιπόν, με το σύστημα των ερωτήσεων – απαντήσεων, όσα ενδιαφέρουν τον Δανειολήπτη ως προς την διαχείριση των οφειλών του (ιδιωτικού χρέους), στο σήμερα ισχύον νομικό πλαίσιο.

Ερώτηση: Έχω καθυστερήσει την αποπληρωμή της δόσης του στεγαστικού μου δανείου 30 μέρες, ή και παραπάνω. Μέχρι τώρα το εξυπηρετούσα κανονικά. Ως εξασφάλιση για το δάνειο έχει προσημειωθεί η κατοικία μου. Τι μπορώ να κάνω;

Απάντηση: Θα πρέπει να επικοινωνήσεις με την Τράπεζα συνεργασίας σου, η οποία και θα διερευνήσει την δυνατότητα αποπληρωμής, προτείνοντας την κατάλληλη λύση, αλλά και οφείλει, πριν κάνει οποιαδήποτε ενέργεια, να σου δώσει την δυνατότητα να ξεκινήσεις την διαδικασία του Κώδικα Δεοντολογίας της ΤτΕ. Ο Κώδικας Δεοντολογίας ισχύει από το 2014, και αναθεωρείται/επικαιροποιείται από την ΤτΕ. Η τελευταία αναθεώρησή του έγινε το 2021 (ΕΠΑΘ 392/1/31.5.2021).

Ερώτηση: Έχω πιθανότητες να βρω λύση με τον Κώδικα Δεοντολογίας; 

Απάντηση: Βεβαίως, ανάλογα με την συνολική οικονομική σου κατάσταση, δηλαδή εισοδήματα, περιουσιακά στοιχεία, και λοιπές οφειλές. Εάν εκδηλώσεις ενδιαφέρον συμμετοχής, όλη η διαδικασία γίνεται πλέον μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας, χωρίς να χρειάζεται φυσική επικοινωνία με την Τράπεζα (Νόμος 4818/2021, άρθρο 39).

Ερώτηση: Χρειάζομαι την βοήθεια κάποιου Ειδικού για να εκδηλώσω ενδιαφέρον συμμετοχής στον Κώδικα Δεοντολογίας;

Απάντηση: Όχι, δεν το προβλέπει ο Κώδικας, αλλά φυσικά έχεις την ευχέρεια.

Ερώτηση: Είναι υποχρεωμένος ο χρηματοδοτικός φορέας να με ειδοποιήσει, για να ξεκινήσω με δική μου πρωτοβουλία την διαδικασία του Κώδικα Δεοντολογίας;

Απάντηση: Ναι, είναι υποχρεωμένος.

Ερώτηση: Εγώ είμαι υποχρεωμένος να ζητήσω να εφαρμοστεί ο Κώδικας Δεοντολογίας; 

Απάντηση: Όχι, δεν είσαι.

Ερώτηση: Όσο διαρκεί η διαδικασία του Κώδικα, κινδυνεύω με αναγκαστικά μέτρα; Θα καταγγελθεί το δάνειο μου; Θα χρειαστεί, μήπως, να ζητήσω δικαστική προστασία; 

Απάντηση: Όχι, όσο διαρκεί η διαδικασία του Κώδικα δεν μπορεί καν να καταγγελθεί η Σύμβαση. Άρα, δεν κινδυνεύεις με αναγκαστικά μέτρα. Για να καταγγελθεί η Σύμβαση θα πρέπει να χαρακτηριστείς μη συνεργάσιμος δανειολήπτης. Το χαρακτηρισμό τον γνωστοποιεί γραπτά ο χρηματοδοτικός φορέας, και μπορείς να υποβάλεις ένσταση και να αμφισβητήσεις ότι δεν είσαι συνεργάσιμος.

Ερώτηση: Εάν αποτύχει ο Κώδικας Δεοντολογίας, έχω στη διάθεσή μου άλλη διαδικασία εξωδικαστική, ή θα καταλήξουμε στα Δικαστήρια;

Απάντηση: Βεβαίως υπάρχει, και είναι ο Εξωδικαστικός Μηχανισμός Ρύθμισης Οφειλών (Ν. 4738/2020).
 

Ερώτηση: Με ποια διαδικασία μπορώ να ενταχθώ στον Εξωδικαστικό Μηχανισμό; Θα πρέπει να υποβάλλω αίτηση, και πού;

Απάντηση: Η αίτηση γίνεται ηλεκτρονικά στην πλατφόρμα (βλ. σχετικό σύνδεσμο https://minfin.gov.gr/e-ypiresies/ilektroniki-platforma-exodikastikou-michanismou-rythmisis-ofeilon/).

Ερώτηση: Με την υποβολή αίτησης στον Εξωδικαστικό έχω προστασία, ή κινδυνεύω με αναγκαστικά μέτρα;

Απάντηση: Έχεις προστασία, από το χρονικό σημείο οριστικής υποβολής της αίτησής σου στον Εξωδικαστικό Μηχανισμό. Μέχρι να τελειώσει η διαδικασία, είτε με ρύθμιση, είτε χωρίς ρύθμιση, αναστέλλονται τα μέτρα αναγκαστικής εκτέλεσης, χωρίς να χρειαστεί να κάνεις αίτηση στο Δικαστήριο (άρθρο 18, Ν. 4738/2020).

Ερώτηση: Γιατί να κάνω χρήση του Εξωδικαστικού; 

Απάντηση: Έχεις πολλούς λόγους να την κάνεις, εφόσον έχεις οικονομική δυσκολία να εξυπηρετήσεις τα δάνειά σου. Είναι πιθανό να καταλήξεις σε μία ρύθμιση (συμφωνία) που μπορεί να περιλαμβάνει: α) διαγραφή μέρους της οφειλής («κούρεμα»), β) πολλές δόσεις (μέχρι 420, δηλαδή μέχρι 35 χρόνια) και γ) σταθερή δόση για τα πρώτα 3 χρόνια της ρύθμισης για οφειλές σε χρηματοδοτικούς φορείς, και μέχρι 240 δόσεις, δηλαδή μέχρι 20 χρόνια (άρθρο 8Δ παρ. 3 ΚΥΑ 67360 ΕΞ 2021), για οφειλές στο Δημόσιο.

Ερώτηση: Πρέπει, είτε στην διαδικασία του Κώδικα, είτε στην διαδικασία του Εξωδικαστικού, να δώσω πληροφορίες για τα οικονομικά μου στοιχεία (εισόδημα, περιουσία);

Απάντηση: Ναι πρέπει, για να καθοριστούν τα χαρακτηριστικά της ρύθμισης (όπως το ποσό αποπληρωμής και η διάρκεια της ρύθμισης). Ο καθορισμός και στα δύο δεν είναι αυθαίρετος, γίνεται με ένα ειδικό υπολογιστικό εργαλείο, τον λεγόμενο αλγόριθμο. Είναι ένας αντικειμενικός τρόπος προσδιορισμού. Όλα τα οικονομικά δεδομένα, δηλαδή το ύψος του χρέους, το εισόδημα, η αξία (όλης) της περιουσίας (καταθέσεις, ακίνητα) λαμβάνονται υπόψη. Ο αλγόριθμος υπολογίζει τα σχετικά δεδομένα, ακόμη και όταν χρειαστεί να παραμετροποιηθεί αντικειμενικά και χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση ως προς το αποτέλεσμά του.

Ερώτηση: Είναι υποχρεωτική η λύση του αλγόριθμου; 

Απάντηση: Ειδικά για τους πιστωτές ναι, όταν ο δανειολήπτης είναι και ευάλωτος, ή οικονομικά αδύναμος, και έχει εκδώσει σχετική Ηλεκτρονική Βεβαίωση, πάλι μέσα από την πλατφόρμα του Ν. 4738/2020. Οι πιστωτές (Τράπεζες και Εταιρείες Διαχείρισης) δεν μπορούν να απορρίψουν την πρόταση ρύθμισης που προκύπτει, αυτόματα και αντικειμενικά, για τον πράγματι ευάλωτο οφειλέτη.

Ερώτηση: Είμαι και εγώ υποχρεωμένος να αποδεχθώ την λύση του Εξωδικαστικού;

Απάντηση: Η απάντηση είναι όχι. Εάν κρίνεις ότι το αποτέλεσμα δεν ικανοποιεί το αίτημα, ή και τις προσδοκίες σου, είσαι ελεύθερος να μην το αποδεχθείς.

Ερώτηση: Και αν δεν μπορέσω να τηρήσω την ρύθμιση του Εξωδικαστικού; 

Απάντηση: Ο πιστωτής, έναντι του οποίου δεν τηρείς την ρύθμιση του Εξωδικαστικού, έχει δικαίωμα να καταγγείλει την ρύθμιση, αλλά μόνο στον βαθμό που αφορά αυτόν τον ίδιο, και όχι τους άλλους πιστωτές, ως προς τους οποίους η ρύθμιση τηρείται (βλ. άρθρο 27, Ν. 4738/2020).

Ερώτηση: Ναι, αλλά έχοντας αποδείξει προηγουμένως ότι είμαι πράγματι ευάλωτος, δεν θα σώσω τουλάχιστον την 1η μου κατοικία;

Απάντηση: Ναι, με τον Μηχανισμό του Φορέα Απόκτησης & Μίσθωσης Ακινήτων (άρθρα 217 και επόμενα, του Ν. 4738/2020).

Ερώτηση: Ναι, αλλά ο Φορέας, μέχρι σήμερα, δεν έχει λειτουργήσει.

Απάντηση: Είναι ένας καινούργιος θεσμός και πρέπει να σχεδιαστεί σωστά, αφού θα αποτελεί έναν μόνιμο μηχανισμό προστασίας. Για τον ενδιάμεσο χρόνο, ο Νόμος 4916/2022, όπως τροποποιήθηκε με τον Νόμο 5072/2023, προβλέπει την επιδότηση της δόσης του ευάλωτου δανειολήπτη (μέχρι σήμερα έχουν υποβληθεί 1.000 αιτήσεις, η επιδότηση μπορεί να φτάσει τα 210 ευρώ).

Ερώτηση: Θα χρειαστώ Δικηγόρο για την διαδικασία αυτή;

Απάντηση: Δεν είναι υποχρεωτικό. Διατηρείς πάντα, βέβαια, την διακριτική ευχέρεια να έχεις την συνδρομή πληρεξούσιου Δικηγόρου και Συμβούλου γενικά.

Ερώτηση: Ναι, αλλά ακούω ότι ενώ παλιά προστατευόταν η 1η κατοικία με ειδικό Νόμο, σήμερα δεν έχω προστασία.

Απάντηση: Έχοντας πλέον ένα νέο ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης της οικονομικής αδυναμίας, δεν απαιτείται ειδική ρύθμιση για την προστασία ειδικά της 1ης κατοικίας. Έχεις πλέον καλύτερη προστασία, χωρίς χρονοβόρες διαδικασίες. Στο πλαίσιο του 4738/2020, τα κριτήρια είναι αντικειμενικά, έχουν διευρυνθεί, και αφορούν όλους. Σήμερα, το εισόδημα, αλλά και το σύνολο της περιουσίας, είναι βασικό για να υπολογιστεί το τελικό αποτέλεσμα στον αλγόριθμο. Στο πλαίσιο του Ν. 3869/2010 ενδιέφερε μόνο το 85% της αξίας του ακινήτου, ακόμη και εάν δεν υπήρχε διαθέσιμο εισόδημα. Ο εξωδικαστικός έχει τύχει αποδοχής από τους δανειολήπτες, καθώς, από το 2020 μέχρι και τις αρχές Οκτωβρίου 2025, έχουν υποβληθεί προς τους χρηματοδοτικούς φορείς και το Δημόσιο -από κοινού- 80.000 αιτήσεις, και στο 60% έχει επιτευχθεί ρύθμιση. Υπάρχει, επομένως, ευρεία αποδοχή του Νόμου στην πράξη.

Η διαχείριση της αφερεγγυότητας, ή υπερχρέωσης των φυσικών προσώπων στο παρελθόν

Στην έναρξη της οικονομικής κρίσης θεσπίστηκε πράγματι ο Νόμος 3869/2010, που ίσχυσε μέχρι το 2019 (με την έννοια ότι μέχρι τότε μπορούσαν να υποβληθούν αιτήσεις), με πολλές ενδιάμεσες τροποποιήσεις.

Ο απολογισμός του παραπάνω Νόμου είναι συνοπτικά ο εξής:

Μετά από 10 χρόνια εφαρμογής του Νόμου εξακολουθούσαν να παραμένουν εκκρεμείς στα Ελληνικά Δικαστήρια (παλαιότερα Ειρηνοδικεία) περισσότερες από 80.000 αιτήσεις, και γι’ αυτές προβλέφθηκε ο επαναπροσδιορισμός, δηλαδή ο προσδιορισμός νέων συντομότερων δικασίμων (βλ. Ν. 4745/2020). Αλλά αξίζει να αναφερθεί ότι, από τις εκκρεμείς αιτήσεις, τελικά 26.000 δανειολήπτες δεν εκδήλωσαν ενδιαφέρον να εκδικαστεί η αίτησή τους, δηλαδή 26.000 δανειολήπτες δεν συνέχισαν μία διαδικασία που είχαν ξεκινήσει στο πλαίσιο του Ν. 3869/2010.

Στο πλαίσιο της συλλογής στατιστικών στοιχείων της παραπάνω ηλεκτρονικής πλατφόρμας προκύπτει ότι, μέχρι σήμερα, 84.625 ΑΦΜ έχουν εισέλθει στην ηλεκτρονική πλατφόρμα, 4.951 έχουν υποβάλει παραίτηση ήδη από το αρχικό στάδιο, και 21.071 αιτήσεις για επαναπροσδιορισμό έχουν ακυρωθεί (Ν. 4745/2020).

Επίσης, ο Ν. 3869/2010 καθιερώθηκε στο ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, γιατί υπήρχε κενό στη νομοθεσία. Δεν υπήρχε τότε άλλος τρόπος προστασίας, καθώς μόνο οι έμποροι μπορούσαν να υπαχθούν σε πτωχευτικές διαδικασίες. Ακόμη, δεν υπήρχε τότε ένα θεσμοθετημένο πλαίσιο εξωδικαστικής ρύθμισης της διαφοράς (δηλαδή ο Κώδικας Δεοντολογίας, ή ο Εξωδικαστικός). Ήταν, λοιπόν, αναγκαίο να βρεθεί μία μεταβατική λύση, προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν τότε. Σήμερα, δεν προστατεύεται μόνο η 1η κατοικία. Αντιμετωπίζεται στο σύνολό της η οικονομική δυσκολία, και στο σύνολό της προστατεύεται η περιουσία. Στο πλαίσιο του Ν. 3869/2010, ήταν υποχρεωτικό, με εξαίρεση την 1η κατοικία, να εκποιήσεις όλη την υπόλοιπη περιουσία σου. Πλέον, αυτό δεν είναι υποχρεωτικό. Ενδιαφέρει μόνο η εξυπηρέτηση της οφειλής και η τήρηση της ρύθμισης του Εξωδικαστικού, ή και τυχόν διμερούς ρύθμισης που έκανες με τον Χρηματοδοτικό Φορέα, στο πλαίσιο λ.χ. του Κώδικα Δεοντολογίας.

Αλλά και οι γενικότερες συνθήκες έχουν αλλάξει. Σήμερα στην Ελλάδα έχει αποκατασταθεί, όχι μόνο η γενικότερη δημοσιονομική εικόνα, αλλά και η κουλτούρα πληρωμών. Ο ρυθμός μείωσης μη εξυπηρετούμενων δανείων στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα βαίνει μειούμενος. Όχι μόνο έχει πλησιάσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αλλά βρίσκεται στο χαμηλότερο ποσοστό από την είσοδο της Ελλάδας στο Ευρώ (2001). Σύμφωνα με την Έκθεση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) (Οκτώβριος 2025, σελ. 8), ο λόγος των NPLs (μη εξυπηρετούμενων δανείων) προς το σύνολο των δανείων μειώθηκε σημαντικά σε 3,6% τον Ιούνιο του 2025 (από 3,8% το Δεκέμβριο του 2024, και 6,7% το Δεκέμβριο του 2023) στην Ελλάδα έναντι 2,2% στην ευρωζώνη.

Εξάλλου, ο Ν. 3869/2010 αφορούσε δάνεια που είχαν χορηγηθεί πριν την κρίση, μέχρι και το 2008. Σήμερα δεν υπάρχουν ανάλογοι περιορισμοί.

Ο Ν. 3869/2010 ήταν Νόμος που διαμορφώθηκε ως λύση ανάγκης, προσωρινή για την περίοδο της κρίσης. Σήμερα, οι συνθήκες έχουν μεταβληθεί ριζικά. Το νομικό οπλοστάσιο είναι επίκαιρο και ολοκληρωμένο (Κώδικας Αφερεγγυότητας -Ν. 4738/2020- και Κώδικας Δεοντολογίας). Και στα νομικά υπάρχει μία βασική θεμελιώδης αρχή. Ο νεότερος νόμος καταργεί τον παλαιότερο, για να έχουν όλοι οι πολίτες, και όλες οι επιχειρήσεις, ίση μεταχείριση. Ούτε υπάρχει κενό νομικής προστασίας, για όποιον πραγματικά την χρειάζεται. Αντίθετα, η χώρα διαθέτει ένα σύγχρονο επικαιροποιημένο, μόνιμο μηχανισμό προστασίας της προσωπικότητας και της περιουσίας.