Η συνέντευξη όπως δημοσιεύτηκε στο Capital.gr

Η επιτάχυνση στην απονομή δικαιοσύνης και η θετική διάθεση στην υιοθέτηση σύγχρονων θεσμών όπως είναι η διαμεσολάβηση, καθώς και η αποδοχή από τους εμπλεκόμενους φορείς, των εργαλείων που παρέχει πλέον το νομοθετικό πλαίσιο, θα συμβάλουν καίρια στην περαιτέρω αποκλιμάκωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. 

Τα παραπάνω επισημαίνει, μιλώντας στο Capital.gr, και καταθέτοντας την μακρά ακαδημαϊκή εμπειρία της, η Γενική Γραμματέας της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών, κα Χαρούλα Απαλαγάκη. 

Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΕΤ, υπό την προεδρία του κ. Νίκου Καραμούζη και σε στενή συνεργασία όλων των μελών της, έχει παράξει και παράγει σημαντικό έργο για την αναβάθμιση και την ανάδειξη του ρόλου των ελληνικών τραπεζών στην ελληνική Οικονομία. Τόσο στην εξαιρετικά δύσκολη περίοδο της κρίσης κατά την οποία, όπως έδειξαν τα πρόσφατα stress tests, οι τράπεζες κατάφεραν να παραμείνουν ανθεκτικές,  όσο και ενόψει της εξόδου της χώρας  από το μνημονιακό πρόγραμμα και των προκλήσεων στις οποίες πρέπει να ανταποκριθεί η ελληνική Οικονομία.  

- Κυρία Απαλαγάκη, τα stress tests έδειξαν ότι οι ελληνικές τράπεζες είναι ανθεκτικές σε δύσκολες συνθήκες. Ωστόσο, ο "ελέφαντας στο δωμάτιο" παραμένει και δεν είναι άλλος από τα υψηλά μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Θα καταφέρουν οι ελληνικές τράπεζες την σύγκλιση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων τους με τον μέσο ευρωπαϊκό όρο; 

Η επίτευξη της σύγκλισης των ελληνικών μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ολοκλήρωσης της ευρωπαϊκής τραπεζικής ένωσης, δηλαδή για την δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Εγγύησης Καταθέσεων. Η προτεραιότητα σήμερα είναι σαφής και οι στόχοι ήδη διαμορφωμένοι για τη μείωση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων μέχρι τα τέλη του 2019. Αν κρίνουμε από την υπέρβαση των στόχων το 2017, το αναμενόμενο είναι ότι οι στόχοι αυτοί θα επιτευχθούν. Εξάλλου, σήμερα υφίσταται πλέον το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο για την δικαστική και εξωδικαστική διαχείριση των κόκκινων δανείων, ενώ η επιστροφή της χώρας σε, χαμηλούς έστω, ρυθμούς ανάπτυξης, θα συμβάλλει θετικά στην επίτευξη των στόχων.

Επίσης διαπιστώνεται σταδιακά η βελτίωση της επιθυμίας και της ικανότητας νοικοκυριών και επιχειρήσεων να επανέλθουν σε ρυθμούς κανονικότητας και συναίνεσης για την διαχείριση των δανείων τους. Οι ευρωπαϊκές αρχές και ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός (SSM) έχουν ψηλά στην ατζέντα τους το θέμα της αντιμετώπισης των κόκκινων δανείων και δίνουν διαρκώς κατευθύνσεις για την διαχείρισή τους  όπως έγινε λ.χ. με την πρόσφατη την ανακοίνωση της 11ης Ιουλίου της ΕΚΤ, δεδομένου ότι όσο υπάρχει τραπεζικός δανεισμός, θα πρέπει να υπάρχει αποτελεσματικό νομοθετικό πλαίσιο και για τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

- Έχει συμπληρωθεί η φαρέτρα των νομοθετικών εργαλείων για την αποτελεσματική μείωση των NPLs ή θα πρέπει να αναληφθούν περαιτέρω πρωτοβουλίες;

Από το 2015 ξεκίνησε μία έντονη νομοθετική παραγωγή, έχοντας ως στόχο, κατά κύριο λόγο, την εξωδικαστική διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, και δευτερευόντως, την αναγκαστική είσπραξή τους. Κατά χρονολογική σειρά, οι πρωτοβουλίες αυτές ήταν:

* Ο Κώδικας Δεοντολογίας της ΤτΕ, ο οποίος έχει ως στόχο να εξευρεθεί λύση και συγκεκριμένα να επιλεγεί ο κατάλληλος τρόπος για την οριστική ή προσωρινή ρύθμιση υπολοίπων δανείων ιδιωτών και επιχειρήσεων. Οι τράπεζες έχουν εφαρμόσει όλη τη σχετική διαδικασία και μέσω αυτής έχουν καταρτίσει αρκετές ρυθμίσεις, οι οποίες θα μπορούσαν ναείναι περισσότερες. 

* Ο αμέσως επόμενος νόμος αφορά την πώληση μη εξυπηρετούμενων δανειακών χαρτοφυλακίων και τη διαχείρισή τους και προβλέπει λεπτομερώς τόσο τις προϋποθέσεις που πρέπει να συγκεντρώνουν όσες εταιρίες αγοράζουν δάνεια ή αναλαμβάνουν την διαχείρισή τους, όσο και τη διαδικασία μεταβίβασης NPLs. Οι εταιρίες αυτές εποπτεύονται από την Τράπεζα της Ελλάδος, οφείλουν να τηρούν τη νομοθεσία προστασίας του καταναλωτή και πρόσφατα των προσωπικών δεδομένων και επομένως ο δανειολήπτης παραμένει, σε όποια έκταση επιβάλλει ο νόμος, προστατευμένος.
Το 2017 οι τράπεζες έκαναν χρήση του νόμου, αφού πλέον είχαν χορηγηθεί πολλές άδειες διαχείρισης από την ΤτΕ και η τάση αναμένεται να είναι αυξητική.

* Το 2017 ολοκληρώθηκε και κατά το νομικό και κατά το πρακτικό μέρος, η πλατφόρμα του εξωδικαστικού μηχανισμού που τηρείται από την Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους και η οποία μέχρι σήμερα, έχει δώσει σημαντικά χαμηλότερα αποτελέσματα από τα αναμενόμενα. 

* Το 2017 καθιερώθηκαν οι ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί που από τον Φεβρουάριο 2018 είναι ο μοναδικός τρόπος διενέργειας πλειστηριασμών, έχοντας συμβάλει σημαντικά στη διαχείριση των NPLs.

* Πρόσφατα έγιναν περιορισμένες, αλλά σημαντικές τροποποιήσεις και στον νόμο για την υπερχρέωση φυσικών προσώπων.

* Άλλες μικρότερες αλλαγές έγιναν στο Πτωχευτικό Δίκαιο και, όπως συνήθως συμβαίνει, χρειάζεται κανείς ένα εύλογο χρονικό διάστημα, περίπου ενάμιση – δύο ετών, για να αποτιμήσει τα αποτελέσματα του νόμου. 

Πάντως, νομοθετικά αλλά και πρακτικά, σήμερα είμαστε πολύ καλύτερα απ΄ ό,τι πριν από 3 – 4 χρόνια και τουλάχιστον από άποψη νομική, η αξιολόγησή μου είναι απόλυτα θετική.

- Το νομοθετικό πλαίσιο υπάρχει, αλλά τι γίνεται με την ταχύτητα εφαρμογής του δεδομένου ότι ο χρόνος πιέζει ασφυκτικά για τη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων;

Σαφώς, πρέπει να επιταχυνθούν οι διαδικασίες ώστε να διασφαλιστεί ότι θα επιτευχθεί η μείωση των NPLs. 

Στο πλαίσιο του τρίτου μνημονίου, ψηφίστηκε ο νόμος 4335/2015, ο οποίος μεταξύ άλλων, επέφερε και σημαντικές τροποποιήσεις στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Δηλαδή στην δικαστική διαδικασία επίλυσης διαφορών ιδιωτικού δικαίου. Παρά το γεγονός ότι πριν αρχίσει να ισχύει ο νόμος – που είχε ήδη συνταχθεί από το 2014 – υπήρξαν σοβαρές αντιδράσεις, ιδίως από τον δικηγορικό κόσμο, σήμερα η αποτίμηση της εφαρμογής του είναι θετική. Λόγου χάριν, ενώ πριν το 2015 ο μέσος όρος έκδοσης οριστικής απόφασης σε ένα μεγάλο Πρωτοδικείο ήταν τριάμιση χρόνια, ο χρόνος αυτός σήμερα έχει μειωθεί στο ήμισυ.

Πρόσφατα, τον Ιανουάριο 2018, δημοσιεύτηκε ο νόμος 4512 που προβλέπει, για ορισμένες τουλάχιστον διαφορές, ως υποχρεωτική τη διαδικασία διαμεσολάβησης, και θα αρχίσει να ισχύει από τον προσεχή Οκτώβριο. Γνωρίζω τις επιφυλάξεις που έχει εκφράσει η διοικητική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου για την διαμεσολάβηση. Θέλω, ωστόσο, να πω ότι η διαμεσολάβηση είναι ένας θεσμός ευρείας αναγνώρισης σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες (ιδίως σε Ιταλία και Η. Βασίλειο) και επιτρέπει στους ενδιαφερόμενους, για ορισμένες τουλάχιστον διαφορές που έχουν απλά νομικά ζητήματα, να βρίσκουν συμβιβαστική λύση με μικρότερο κόστος και σε ασύγκριτα συντομότερο χρόνο. Προς το παρόν, η διαμεσολάβηση είναι υποχρεωτική σε απλές συναλλακτικές σχέσεις. Η άποψή μου είναι ότι ενδεχομένως, με κάποιες μικρές διευκρινίσεις και συμπληρώσεις στον υφιστάμενο νόμο, αυτός θα μπορεί να λειτουργήσει και αντίστοιχα να αποσυμφορήσει τα δικαστήρια, τα οποία εξακολουθούν να έχουν μεγάλο φόρτο υποθέσεων. 

Θα ήθελα να σημειώσω ότι για να εφαρμοστεί σωστά κάθε καινούργιος νόμος, θα πρέπει, ειδικά οι σύμβουλοι των ενδιαφερόμενων επιχειρήσεων και ιδιωτών, να ασχοληθούν με το καινούργιο νομικό πλαίσιο, να απομακρυνθούν από τις παραδοσιακές αντιλήψεις, να αξιολογήσουν τον νόμο μακροπρόθεσμα και να επιχειρήσουν σοβαρά την εφαρμογή του. Κανένας νόμος, όσο σύγχρονος και αν είναι, δεν μπορεί να εφαρμοστεί εάν κάποιος επιλέξει να τον υπονομεύσει. 

Λόγου χάριν, για να επιτύχει ο εξωδικαστικός μηχανισμός δεν αρκεί οι τράπεζες και το Δημόσιο να έχουν τις κατάλληλες υποδομές, αλλά θα πρέπει και ο οικονομικός ή νομικός σύμβουλος της επιχείρησης να εξετάσει και αυτό το ενδεχόμενο σε συνεργασία με τον πελάτη του και να μην το απορρίψει με γενικές αφοριστικές εκτιμήσεις. Το νομοθετικό πλαίσιο δεν είναι ποτέ μονοσήμαντο, περιλαμβάνει κατά κανόνα πολλές επιλογές ώστε ο καθένας να μπορεί να επιλέξει αυτό που του ταιριάζει περισσότερο. Από την άποψη αυτή , για να δώσω ένα παράδειγμα για την διαμεσολάβηση, κάθε νομικός σύμβουλος πρέπει να συζητά με τον πελάτη του αν είναι προτιμότερο να ακολουθηθεί η διαμεσολάβηση ή η δικαστική οδός. 

Ειδικά για τον εξωδικαστικό μηχανισμό, ο νόμος παρέχει στο Δημόσιο και τις τράπεζες τη δυνατότητα να καλέσουν οι ίδιοι την επιχείρηση να υποβάλει αίτηση. Με την κατάλληλη προεργασία θεωρώ ότι μπορεί να γίνει χρήση και αυτής της δυνατότητας. 

Γενικά η διαμεσολάβηση θα πρέπει αργά και σταδιακά να καθιερωθεί για το σύνολο των οικονομικών διαφορών ακόμη και για αυτές που αφορούν σχέσεις Δημοσίου και πολιτών. Σε καμία περίπτωση δεν υποστηρίζω την άποψη ότι οι εξώδικες διαδικασίες είναι λιγότερο διαφανείς από τις δικαστικές. Καθεμία έχει τα χαρακτηριστικά της και η μία δεν πρέπει να αποκλείει την άλλη. Κάποιες φορές προσφέρεται η μία, κάποιες άλλες η άλλη. Και πάντως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι λειτουργούμε σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο και η σύγκλισή μας με αυτό και σε νομοθετικό επίπεδο και σε πρακτικό, αποτελεί με τη σειρά της έναν αναγκαίο όρο ανάπτυξης, ανάπτυξης, ανάπτυξης!

- Τονίζετε εμφατικά την ανάπτυξη. Θα μπορέσουν να την υποστηρίξουν χρηματοδοτικά οι τράπεζες;

Ο κατεξοχήν ρόλος των τραπεζών είναι η χρηματοδότηση της πραγματικής Οικονομίας. Θεωρώ ότι σταδιακά και αν συντρέξει μία σειρά προϋποθέσεων όπως η ανάκτηση ρευστότητας από αποταμιευτικούς πόρους, η επιστροφή της χώρας και των τραπεζών στις αγορές, η αξιόλογη περαιτέρω μείωση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων, οι επενδύσειςκαι η ανάπτυξη των επιχειρήσεων, μπορεί να εξασφαλιστεί και πάλι στις τράπεζες  η δυνατότητα απρόσκοπτης χρηματοδότησης της Οικονομίας. 

Στο ίδιο πνεύμα θεωρώ επίσης ότι σε ένα βάθος χρόνου θα αποκατασταθούν και οι καταθέσεις που υποχώρησαν σημαντικά στην περίοδο της κρίσης. Με βάση τα τελευταία επίσημα στοιχεία της ΤτΕ (2/7/2018), τα τρία τελευταία χρόνια επέστρεψαν στις τράπεζες καταθέσεις 14,6 δισ. ευρώ ή το 9% όσων έφυγαν στα χρόνια της κρίσης.

- Ένα σημαντικό "εργαλείο" για τη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων είναι ο νόμος Κατσέλη, ορισμένες διατάξεις του οποίου ισχύουν ήδη και άλλες θα ισχύσουν το αργότερο τον Σεπτέμβριο του 2018. Πώς αξιολογείτε την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στον σχετικό νόμο, στον οποίο, σύμφωνα με την ΤτΕ, έχει αιτηθεί την υπαγωγή του το 13,7% των δανείων που δεν εξυπηρετούνται;

Στο ν. Κατσέλη είναι παγκοίνως γνωστό ότι ο ρυθμός έκδοσης αποφάσεων για τις αιτήσεις που έχουν υποβληθεί, ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα που συγκεντρώνουν περίπου το 60% των αιτήσεων, δεν είναι καθόλου ικανοποιητικός. Μετά τις πρόσφατες τροποποιήσεις του νόμου 4549, ο οποίος υποχρεώνει τους ενδιαφερόμενους να υποβάλουν υπεύθυνα αίτηση για υπαγωγή σε καθεστώς προστασίας επειδή την έχουν πραγματικά ανάγκη και όχι επειδή θέλουν να κωλυσιεργήσουν, η κατάσταση θα βελτιωθεί. 

Είναι ένα καλό παράδειγμα ο νόμος αυτός για να πούμε ότι η προστασία πρέπει να είναι προνόμιο μόνο για όσους την έχουν πραγματική ανάγκη. Θεωρώ ότι με την καινούργια του μορφή ο νόμος έχει και χαρακτηριστικά κοινωνικής ευαισθησίας και χαρακτηριστικά ουσιαστικής δικαιοσύνης. 

- Θεωρείτε ότι οι τράπεζες θα μπορέσουν να πατάξουν το φαινόμενο των στρατηγικών κακοπληρωτών;

Οι στρατηγικοί κακοπληρωτές είναι  ένα φαινόμενο της κρίσης και αφορά όλους εκείνους που είδαν την κρίση ως ευκαιρία για να καθυστερήσουν ή να αποφύγουν τις πληρωμές τους, ενώ η περιουσιακή τους κατάσταση το επέτρεπε. Οι στρατηγικοί κακοπληρωτές ανήκουν στην μεγάλη εκείνη κατηγορία πολιτών ή επιχειρήσεων που χωρίς να δικαιούνται μια παροχή, την διεκδικούν στερώντας την από αυτούς που πραγματικά την έχουν ανάγκη. Π.χ. μια μορφή στρατηγικού κακοπληρωτή είναι και όποιος εισπράττει επίδομα που δεν δικαιούται. Ο στρατηγικός κακοπληρωτής δεν είναι πρόβλημα μόνο για τις τράπεζες, είναι πρόβλημα ιδίως για την κοινωνία. 

- Δεν έχει και το τραπεζικό σύστημα ευθύνη για τη δημιουργία του φαινομένου των στρατηγικών κακοπληρωτών όταν π.χ. διαπίστωνε ότι ισχυροί επιχειρηματίες χρησιμοποιούσαν για τον δανεισμό τους τις ελληνικές τράπεζες, αλλά δεν κατέθεταν σε αυτές τις καταθέσεις τους;

Σε ό,τι αφορά την "ανοχή" του τραπεζικού συστήματος στους κακοπληρωτές, η άποψή μου είναι ότι η τραπεζική σχέση στηρίζεται στην εμπιστοσύνη και στη διαφάνεια και όχι στην δυσπιστία. Και ως εκ τούτου, όπως ακριβώς το Δημόσιο δεν ευθύνεται εάν δώσει επίδομα ανεργίας σε κάποιον που εργάζεται με "μαύρη" εργασία, έτσι και η τράπεζα δεν έχει ευθύνη για τον κακόπιστο συναλλασσόμενο. Ναι, είναι προφανές ότι πρέπει να διαθέτουμε δικλείδες ασφαλείας στο τραπεζικό σύστημα, αλλά δεν μπορώ να δεχτώ ότι η τράπεζα πρέπει να αστυνομεύει τον πελάτη της αντί να τον εμπιστεύεται. Βεβαίως, η κρίση έχει αφήσει ορισμένα χρήσιμα διδάγματα σε όλους μας. 

- Πέραν της μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων, η άλλη μεγάλη πρόκληση για τις τράπεζες είναι ο μετασχηματισμός τους έτσι ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις καλπάζουσες τεχνολογικές εξελίξεις και στην ψηφιακή εποχή. Πόσο γρήγορα κινείται το ελληνικό τραπεζικό σύστημα προς αυτή την κατεύθυνση;

Η Ελληνική Ένωση Τραπεζών και οι τράπεζες - μέλη της ασχολούνται ήδη πολύ ενεργά με την μετάβαση στην ψηφιακή εποχή και θεωρώ ότι σύντομα τα αποτελέσματα θα είναι ορατά και ότι οι ελληνικές τράπεζες δεν θα εμφανίσουν υστέρηση ούτε στον τομέα αυτό. Βεβαίως πρέπει να σημειώσουμε ότι για την πλήρη μετάβαση στην ψηφιακή εποχή χρειάζεται και ο εκσυγχρονισμός του υπόλοιπου ιδιωτικού και δημόσιου τομέα.  Χωρίς την συνέργεια όλων, η πρόοδος δεν είναι εφικτή και υλοποιήσιμη. 

Η συνέντευξη όπως δημοσιεύτηκε στο Capital.gr